Jump to content

Լեզվական քաղաքականությունը Լատվիայում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Լեզվական քաղաքականությունը Լատվիայում որոշվում է Լատվիայի Սահմանադրության 4-րդ և 114-րդ հոդվածներով, որոնք ամրապնդում են Լատվիան որպես պետական և ազգային փոքրամասնությունների լեզուների պահպանման և զարգացման իրավունքները երաշխավորող։ Լատգալերեն և լիվերեն լեզուները գնահատվում են որպես անհետացման վտանգի տակ գտնվող, մնացած բոլոր լեզուները (այդ թվում՝ ռուսերենը, որը մայրենի է բնակչության ավելի քան մեկ երրորդի համար)՝ օտար լեզուներ[1]։ Ի թիվս ազգային փոքրամասնությունների այլ լեզուների առանձնանում են բելառուսերեն, ուկրաիներեն, լիտվերեն, լեհերեն և գնչուական լեզուները

Պետական լեզվի մասին օրենքի նախաբանը ներառում է այնպիսի նպատակներ, ինչպիսիք են ազգային փոքրամասնությունների ինտեգրումը մայրենի կամ այլ լեզվի օգտագործման նկատմամբ նրանց իրավունքների հարգմամբ, ինչպես նաև Լատվիայի մշակութային միջավայրի վրա լատիշերենի ազդեցության ուժեղացումը՝ հասարակությանը ավելի արագ ինտեգրվելու միջոցով[2]։

Կարգավորման հիմունքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պետական լեզուն (լատիշ․՝ valsts valoda) Լատվիայում լատիշերենն է։ Նրա կարգավիճակը գործում է 1988 թվականից՝ Լատվիայի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի կողմից օրենքի ընդունումից հետո[3]։ 1992 թվականին 1989 թվականի օրենքի ուղղումները ամրապնդեցին լատիշերենի դիրքերը։ 1999 թվականի լեզվական օրենքում 5-րդ հոդվածում տեղ են գտել լիբերենը և լատգալերենը՝ որպես անհետացման վտանգի տակ գտնվող լեզուներ, մնացած բոլորը ճանաչվել են օտարալեզու[4]։ 1998 թվականից Լատվիայի Սահմանադրության 4-րդ հոդվածում ամրագրված է լատիշերենի պաշտոնական կարգավիճակը, 2002 թվականից Սեյմի անդամները պարտավորվում են ջանքեր գործադրել լատիշերենը որպես միակ պետական լեզու պահպանելու համար (հոդված 18)։ 104-րդ հոդվածով երաշխավորվում է լատիշերենով իշխանություններին դիմելու մարդու իրավունքը։ 2017 թվականի դրությամբ պետական լեզվի մասին օրենքում (ընդունվել է 1999 թվականին) որևէ փոփոխություն չի կատարվել։

1995 թվականին Լատվիան ստորագրեց, իսկ 2005 թվականին վավերացրեց ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանության մասին շրջանակային կոնվենցիան, սակայն Լատվիայի Սեյմի վավերացումից հետո սահմանափակեց 10-րդ և 11-րդ հոդվածների իրականացումը։ 2008 թվականի դրությամբ Լատվիան չէր ծրագրում միանալ Տարածաշրջանային լեզուների եվրոպական խարտիային[5]։ Պետական լեզվի հանձնաժողովը (ենթարկվում է Լատվիայի նախագահին), որը ներկայացնում է առաջարկություններ, պետական լեզվի կենտրոնը (ենթարկվում է Արդարադատության նախարարությանը), որը տուգանքներ է գանձում իրավախախտումների համար և թարգմանում միջազգային փաստաթղթերը, լատիշերեն լեզվի գործակալությունը (ենթարկվում է կրթության և գիտության նախարարությանը), որը խորհրդատվություն և հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրելու լատիշերենը, ինչպես նաև վերլուծում է իրավիճակը։

Լեզուների օգտագործումը պետական հատվածում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2000 թվականից, համաձայն պետական լեզվի մասին օրենքի 10-րդ հոդվածի, կառավարական հաստատություններ և պետական ձեռնարկություններ դիմումներ ներկայացնելը հնարավոր է միայն լատիշերենով (բացառությամբ արտակարգ իրավիճակների ծառայությունների, օտարերկրյա քաղաքացիների համար և այլն)։ 1992-2000 թվականներին, համաձայն 1992 թվականի հին լեզվական օրենքի, իշխանություններն ընդունել են փաստաթղթեր ռուսերեն, անգլերեն և գերմաներեն լեզուներով՝ տալով պատասխաններ այն նույն լեզվով, որով նրանց դիմել են[6]։ Լատվիայի Սեյմում ընտրվելու համար քաղաքացիների մոտ քաղաքային խորհուրդներն ավելի վաղ պարտադիր կարգով ստուգել են փաստաթղթերում ներկայացված լատիշերենի իմացության մակարդակը, սակայն այն բանից հետո, երբ Լատվիան պարտվել է Պոդկոլզինայի դեմ գործը ՄԻԵԴ-ում և ՄԱԿ-ի կոմիտեում՝ Ա. Իգնատանի գործը, պարտադիր ստուգման պահանջը չեղյալ են հայտարարել[7]։ Այնուամենայնիվ, Սեյմի պատգամավորին կարող են զրկել մանդատից այն դեպքում, եթե նրա լեզվի իմացությունը բավարար չլինի[8][9]։

Օրենքի 19-րդ հոդվածը սահմանում է անուններ և ազգանուններ գրել լատիշական ձևով, ինչը որոշ անհարմարություններ է առաջացրել քաղաքացիների շրջանում։ ՄԻԵԴ-ում ներկայացվել են Լիդիա Կուխարեցի և Յուտա Մենցենի գործերը, որոնց ազգանունները փոխվել են Կուխարեցի և Մենցենի անուններով։ Լատվիայի սահմանադրական դատարանը 2001 թվականին ընդունել է, որ խախտումներ չեն եղել[10], ՄԻԵԴ-ը 2004 թվականին բողոքներն անհիմն է ճանաչել[11][12]։ 2007 թվականին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտեն բողոք է ներկայացրել Լեոնիդ Ռայխմանին, որը գործը շահել է 2010 թվականին[13]։

18-րդ հոդվածի համաձայն՝ բոլոր տեղանունները ձևակերպվում են միայն լատիշերենով (բացի Լիվիական ափից, որտեղ օգտագործվում է նաև լիբերենը)։ Ըստ էլեկտրոնային ԶԼՄ-ների մասին օրենքի (հոդված 66), լատիշերենը պարտադիր պետք է օգտագործվի առաջին պետական հեռուստառադիոալիքներում, երկրորդ ալիքներում հնարավոր է օգտագործել նաև այլ լեզուներ՝ լատիշերենին զուգահեռ[14]։

Լատվիան իրեն համարում է ժողովրդավարական ազգային պետություն՝ հանդես գալով լատինական լեզվի հիմքի վրա սոցիալական ինտեգրման օգտին[15], այդ ամենի հետ մեկտեղ ճանաչելով արդար լեզուների բազմազանությունը[16][17]։ Միասնություն քաղաքական դաշինքը Լատվիան ճանաչում է որպես ազգային պետություն[18], դիտարկելով լեզվի և ազգի ինքնության գաղափարախոսությունը որպես երկրի լեզվաքաղաքականության հիմնական տարր[19]։

Քննադատները զուգահեռներ են անցկացնում Լատվիայի կառավարության գործունեության և այլ երկրներում լեզվական փոքրամասնությունների ձուլման միջև[20]։ Ջեյմս Հյուզը, որը Լոնդոնի տնտեսագիտության և քաղաքական գիտությունների դպրոցում դասախոսություններ է կարդում վարկաբեկիչ քաղաքականության վերաբերյալ, Լատվիայում ռուսներին նշում է որպես Եվրոպայի խոշորագույն լեզվական փոքրամասնություն և կարծում է, որ լատվիական լեզվական օրենքները չեն պահպանում ռուսախոսների իրավունքները և հակասում են ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանության միջազգային պրակտիկայում բազմաթիվ դրույթների[21]։ «Մոսկովսկիե նովոստի» թերթի լրագրող Նատալյա Պուլինան Լատվիայի ռուսներին համարում Է Եվրամիության խոշորագույն լեզվական փոքրամասնությունը, որի լեզուն պետական չէ[22][23]։

2004 թվականին Սոցիալական գիտությունների Բալթիկ ինստիտուտը ոչ պաշտոնական հարցում է անցկացրել 1018 հարցվողների շրջանում, որի արդյունքներով պարզվել է, որ երկրի բնակիչների շուրջ 51 տոկոսը կողմ է եղել ռուսի երկրորդ պետական ճանաչմանը, 44 տոկոսը դեմ է եղել։ Հարցվածների 77 տոկոսը դեմ է արտահայտվել ռուսներին երկրորդ պետական ճանաչմանը, հարցվածների 87 տոկոսը կողմ է եղել ճանաչմանը, այլ ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների 75 տոկոսը նույնպես կողմ է եղել ռուսներին երկրորդ պետական ճանաչմանը։

Այնուամենայնիվ, ազգային տրամադրված լատիշ քաղաքական գործիչները հետևողականորեն ձգտում էին ռուսաց լեզվի օգտագործման նվազեցմանը՝ հարձակումներ ձեռնարկելով նախևառաջ դպրոցների վրա։ Ի պատասխան ազգային միավորման հերթական առաջարկին՝ բոլոր դպրոցները տեղափոխել միայն լատիշերեն ուսուցման։ Հանուն մայրենի լեզվի կուսակցությունը ստորագրահավաք է նախաձեռնել ռուսաց լեզվի համար՝ որպես երկրորդ պետական լեզու։ Այս ակցիայի նպատակն էր միջազգային հանրությանը ցույց տալ ռուսաց լեզվի զանգվածային պահանջարկն ու Լատվիայի ռուսախոս բնակիչների իրավունքների պահպանման անհրաժեշտությունը։

2012 թվականի փետրվարի 18-ին Լատվիայում տեղի ունեցավ հանրաքվե Լատվիայի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ մտցնելու նախագծի վերաբերյալ, որոնք ռուսերենը դարձնում են երկրորդ պետական լեզու։ Այդ ուղղումներին կողմ են արտահայտվել Լատվիայի 273 347 քաղաքացիներ , այսինքն՝ գրեթե բոլոր ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչները, քանի որ այդ պահին ռուս քաղաքացիները եղել են շուրջ 160 հազար։ Հանրաքվեին մասնակցած քաղաքացիների 74,8 տոկոսը դեմ է քվեարկել, և առաջարկված փոփոխությունները չեն ընդունվել։

Լեզուների օգտագործումը մասնավոր ոլորտում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլեկտրոնային ԶԼՄ-ների մասին օրենքը (հոդված 32) նախատեսում է, որ էլեկտրոնային ԶԼՄ-ները ազգային կամ տարածաշրջանային արտոնյալ կարգավիճակի համար պետք է առնվազն 65% հեռարձակում ապահովեն լատիշերենով։ Նույն օրենքի 28-րդ հոդվածը նախատեսում է լատիշերենով պարտադիր կրկնօրինակում կամ ենթագրեր բոլոր արտասահմանյան ֆիլմերի կամ հաղորդումների համար, որոնք հեռարձակվում են լատվիական հեռուստատեսությամբ (բացառությամբ նորությունների, ուղղակի ռեպորտաժների, լեզվի ուսուցման ծրագրերի և թարգմանչական բովանդակության)[14]։ Պետական լեզվի մասին օրենքի 17-րդ հոդվածի համաձայն՝ նման պահանջները վերաբերում են կինոթատրոններին։ Մինչև Սահմանադրական դատարանում Զապչել խմբակցության 2003 թվականի 24 պատգամավորների դիմումների քննությունը[24] փոքրամասնությունների լեզուներով հեռարձակումը սահմանափակվել է հեռուստատեսությամբ և ռադիոյով 25% (մինչև 1998 թվականը բաժինը կազմում էր 30%)։

Լատինական լեզվի իմացության մակարդակը սահմանված է ավելի քան հազար մասնագիտությունների և պաշտոնների համար՝ համաձայն պետական լեզվի մասին օրենքի 6-րդ հոդվածի։ Կան վեց մակարդակներ և մասնագիտությունների երկու ցանկ (հանրային և մասնավոր հատվածների համար), յուրաքանչյուրին համապատասխանում է իր մակարդակը[25]։ Նրանց համար, ովքեր կրթություն չեն ստացել Լատվիայում և սահմանափակ հնարավորություններով անձ չէ, պարտադիր է Լատվիայում աշխատելու համար լատվերենի իմացության քննությունը։ Նրանք, ովքեր չեն կարող անցնել քննությունը ճիշտ մակարդակի վրա, կարող են տուգանվել։ Աշխատանքի բորսայի հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ բավական բարձր է պահանջարկը տիրապետող լատիշերեն, ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով[26]։

Պետական լեզվի մասին օրենքի 11-րդ հոդվածի համաձայն՝ հասարակական իրադարձությունների կազմակերպիչները պետք է տեղեկատվություն տարածեն լատիշերենով, որը վերաբերում է հանրային շահերին (հանրային անվտանգություն կամ առողջապահություն, 2-րդ հոդվածի համաձայն)[27]։ Սա վերաբերում է նաև պաստառներին, բիգբորդերին և ցուցիչներին (հոդված 21)[28]։ Ավելի վաղ կազմակերպիչներին անհրաժեշտ էր նաև տրամադրել ողջ տեղեկատվության փոխանցումը Լատվիային։ 1997 թվականին հանրահավաքների, երթերի և պիկետների մասին օրենքը տրամադրեց հանդիպումների, պիկետների և երթերի լեզվի ազատ ընտրություն (հոդված 19)[29]։

Կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դպրոցական բարեփոխում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական առաջին դպրոցները հիմնադրվել են 1789 թվականին[30]։ 1990-ականների սկզբից ստեղծվել են ազգային փոքրամասնությունների դպրոցներ՝ լեհական, լիտվական, բելառուսական, հրեական, ուկրաինական, մայրենի լեզվով կրթություն են տրամադրել, սակայն պետական ծրագրերի շրջանակներում[31]։ Ռուսական դպրոցների թիվը 1990-ականներին նվազել է ժողովրդագրական ճգնաժամի և արտագաղթի պատճառով[32]։ Մի շարք դպրոցներ փակվել են[33]։

Լատիշերեն սովորողների թվի աճի դինամիկան
Լատիշերեն և ռուսերեն սովորողների թիվը
Լեզուների ուսուցմամբ սովորողների թիվը (Լատվիայի կրթության և գիտության նախարարություն)[34]
Տարի 95-96 99-00 00-01 01-02 02-03 03-04 04-05 05-06 06-07 11-12 14-15 15-16
Լատիշերեն 203,607 239,163 242,475 242,183 237,425 230,212 214,855 205,189 194,230 149,913 142,318 144,729
Ռուսերեն 132,540 120,925 116,009 108,454 101,486 95,841 84,559 77,471 70,683 55,0 54,828 55,841
Այլ 1513 1344 1344 1352 1397 1305 1253 1287 1198
Ընդհանուր 337,660 361,432 359,818 351,989 340,308 327,358 300,667 283,947 266,111 206,440 199,119 202,715
% լատիշերենով

սովորողներ

60.3 66.2 67.4 68.8 69.8 70.3 71.5 72.3 73.0 72.5 71.4 71,4

Կրթության մասին օրենքն ընդունվել է 1998 թվականին[35], ըստ այդ օրենքի միջնակարգ դպրոցներում (10-12 դասարաններ) ուսուցումը պետք է իրականացվեր 2004 թվականից միայն լատիշերեն։ Դա բացասաբար է ազդել ռուսական դպրոցների վրա և հանգեցրել է 2003 և 2004 թվականներին բողոքի ակցիաների։ Օրենքը ստիպված է եղել փոխել այնպես, որպեսզի թույլ տա ազգային փոքրամասնությունների լեզուներով պարապմունքների մինչև 40%-ը վարել (հոդված 56)։

Լատիշերեն ուսուցմամբ դպրոցներ հաճախող երեխաների թիվը 20-րդ դարի առաջին տասնամյակում աճել է[36]։

2005 թվականին Սահմանադրական դատարանում քննվել է երկու գործ. առաջինը անօրինական է ճանաչվել ազգային փոքրամասնությունների համար մասնավոր դպրոցների ֆինանսավորման արգելքը[37], երկրորդով սահմանադրական է ճանաչվել «առնվազն 60-ը առավելագույնը 40-ի նկատմամբ» լատիշերեն և փոքրամասնությունների լեզուներով դասավանդման համամասնությունները[38]։

Դատարանը լատիշերեն և ռուսերեն լեզուների հարաբերակցության կիրառելի նորմը համարել է միջնակարգ կրթության 60 %/40%, բայց ոչ հիմնականում և նախնական։ Ընդ որում, 20.2.3 կետում դատարանը նշել է՝ «Քանի որ այժմ ապացուցված չէ վիճարկվող նորմի ազդեցությունը կրթության որակի և ուսուցման գործընթացի վրա, պետք է գոյություն ունենա այնպիսի մեխանիզմ, որը թույլ կտա արձանագրել փոփոխությունները։ այդ մեխանիզմը պետք է լինի։ Սա հատկապես վերաբերում է ուսուցման գործընթացի որակին։ Այս փոփոխությունները ոչ միայն հնարավոր է, այլև պետք է ակտիվորեն վերահսկել։ Դա պահանջում է Սահմանադրության 112-րդ հոդվածը, որի առաջին նախադասության մեջ ասվում է կրթության իրավունքի մասին։ Վերահսկողության մեխանիզմը պետք է լինի օբյեկտիվ, բազմակողմանի, պրոֆեսիոնալ, կանոնավոր, հիմնված գիտական գնահատականների և մեթոդների վրա։ Պետությունը պարտավոր է ապահովել տվյալների ստացումը, որոնց գնահատման ժամանակ կարելի է հավասարակշռված որոշումներ կայացնել, ինչպես նաև հանրությանը, աշակերտներին և նրանց ծնողներին տեղեկատվություն տրամադրել կրթության որակի և ուսուցման ընթացքի փոփոխությունների մասին»[39]։

2017 թվականին Կառավարությունը հավանություն է տվել Կրթության և գիտության նախարարության առաջարկին մինչև 2021 թվականը միջնակարգ դպրոցի ավագ (10-12) դասարաններում կրթությունը աստիճանաբար տեղափոխել միայն լատիշերեն, իսկ 7-9-րդ դասարաններում լատիշերեն առարկաների բաժինը հասցնել 80 %-ի[40]։ Խորհրդարանն ընդունել է այդ փոփոխությունները, իսկ 2018 թվականի ապրիլի 2-ին այն հռչակել է նախագահ Ռ.Վեյոնիսը։ Օրինագիծը Սահմանադրական դատարանում վիճարկվել է Սեյմի 20 պատգամավորների կողմից` Սոցիալ-դեմոկրատական համաձայնություն կուսակցության կողմից[41]։

Բարձրագույն կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրթությունը  Լատվիայի պետական համալսարաններում 1999 թվականից տրվում է միայն լատիշերեն լեզվով (կրթությունը պետական բուհերում առավելապես լատիշերեն, երկրորդ կուրսից, նախատեսվում էր իրականացնել դեռ 1992 թվականին, համաձայն 11-րդ հոդվածի գործող օրենքի լեզուների մասին)։ Օտարերկրացիների համար անգլերեն  վերապատրաստման համար կան ծրագրեր (Ռիգայի տեխնիկական համալսարան)[42]) կամ հատուկ օրենքներով (Ռիգայի բարձրագույն իրավաբանական դպրոց, Ռիգայի տնտեսագիտության բարձրագույն դպրոց[43])։

Ռուսաց լեզվով բարձրագույն կրթությունը հասանելի է մասնավոր բուհերում՝ Բալթյան միջազգային ակադեմիա, RISEBA, տրանսպորտի և կապի ինստիտուտում։

Կրթության սրընթաց արտահանման աճն ապահովել է լատվիական բուհերի գոյատեւումը, որտեղ ուսանողների թիվը գրեթե կրկնակի կրճատվել է բնակչության թվաքանակի աղետալի անկման պատճառով[44]։

Սակայն նախարար Կառլիս Շադուրսկիսի նախաձեռնություններն անդրադարձել են նաև բարձրագույն կրթությանը։ Գարնանային նստաշրջանի եզրափակիչ նիստում Սեյմն ընդունել է Բարձրագույն դպրոցի մասին օրենքի 56-րդ հոդվածի կրթության նախարարության ուղղումը, որը փաստորեն արգելում է պետական և մասնավոր բուհերում ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով ուսուցումը՝ անգլերեն դասավանդվող ծրագրերի քանակը հասցնելով 20 տոկոսի, իսկ ռուսերենով՝ մինչև զրոյի[44]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Результаты переписи населения 2000 года Արխիվացված 2008-03-21 Wayback Machine(լատիշերեն)
  2. ↑ Государственный языковой закон, статьи 1, 3, 4 и 5(անգլ.)
  3. ↑ LATVIJAS PSR AUGSTĀKĀS PADOMES. LĒMUMS PAR LATVIEŠU VALODAS STATUSU(լատիշերեն)
  4. ↑ Uralic (Finno-Ugrian) languages
  5. ↑ Third report on Latvia by the European Commission against Racism and Intolerance, 2008(անգլ.)
  6. ↑ Статьи 8 и 9 языкового закона 1992 года(լատիշերեն)
  7. ↑ Жданова Д. ООН встала на защиту «Равноправия», «Час» 10.08.01.
  8. ↑ RULES OF PROCEDURE OF THE SAEIMA. SECTION 18 Արխիվացված 2017-04-11 Wayback Machine(անգլ.)
  9. ↑ Закон о статусе члена республиканского городского или муниципального совета, статья 4(լատիշերեն)
  10. ↑ Constitutional Court of Latvia judgment in case No. 2001-04-0103(անգլ.)
  11. ↑ Дело номер 71557/01(ֆր.)
  12. ↑ Дело номер 71074/01(ֆր.)
  13. ↑ MINELRES: Communication to the UN HRC: minority names spelling in Latvia(չաշխատող հղում)(անգլ.)
  14. ↑ 14,0 14,1 «Electronic Mass Media Law». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 20-ին.
  15. ↑ Программа «Национальное государство» на 2006-2015 годы Արխիվացված 2008-11-14 Wayback Machine(լատիշերեն)
  16. ↑ Государственная программа социальной интеграции в Латвии Արխիվացված 2007-11-14 Wayback Machine (լատիշերեն)
  17. ↑ Guidelines of the State Language Policy for 2005—2014(չաշխատող հղում)(անգլ.)
  18. ↑ Предвыборная программа 2010 года Արխիվացված 2016-10-25 Wayback Machine(լատիշերեն)
  19. ↑ Dilāns G. Valodas politika — vai 2004. gada reformas dziļākais pamatojums ir objektīvi analizēts?(լատիշերեն)
  20. ↑ Dilāns G. Valodas plānošanas politika un integrācija Latvijā pēc 1990. gada(լատիշերեն)
  21. ↑ James Hughes (2005). «Discrimination against the Russophone Minority in Estonia and Latvia». Development & Transition. London School of Economics. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 27-ին.
  22. ↑ Пулина, Наталия (2007 թ․ նոյեմբերի 16). «Татьяна Жданок: "Русские могут влиять на политику Латвии"». Московские новости (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 29-ին.
  23. ↑ Roxburgh, Angus (2005 թ․ մարտի 29). «Latvian lessons irk Russians». BBC News. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 29-ին.
  24. ↑ Дело номер 2003-02-0106
  25. ↑ Кабинета министров № 733 от 07.07.2009(լատիշերեն)
  26. ↑ Valodu prasmes ietekme uz ekonomiski aktīvo iedzīvotāju dzīves kvalitāti(չաշխատող հղում)(լատիշերեն)
  27. ↑ Noteikumi par tulkojumu nodrošināšanu pasākumos(լատիշերեն)
  28. ↑ Noteikumi par valodu lietošanu informācijā(լատիշերեն)
  29. ↑ Закон о митингах, процессиях и пикетах(լատիշերեն)
  30. ↑ Гурин А. Г. Первые русские школы(ռուս.)
  31. ↑ Puķītis M. Ivans mācās «pa latviski» Արխիվացված 2008-06-08 Wayback Machine//«Nedēļa», 06.09.2005.(լատիշերեն)
  32. ↑ Minority protection in Latvia Open Society Instutue, 2001, p. 291
  33. ↑ Minority protection in Latvia Open Society Instutue, 2001, p. 292
  34. ↑ Образование национальных меньшинств
  35. ↑ Закон об образовании(լատիշերեն)
  36. ↑ Third report on Latvia by ECRI — see Paragraph 54(անգլ.)
  37. ↑ Constitutional Court of Latvia judgment in case No. 2005-02-0106(անգլ.)
  38. ↑ Constitutional Court of Latvia judgement in case No. 2004-18-0106(անգլ.)
  39. ↑ «SPRIEDUMS LATVIJAS REPUBLIKAS VĀRDĀ, 2005.gada 13.maijā, Lietā Nr.2004-18-0106 / Постановление Конституционного суда от 13 мая 2005 года, дело № 2004-18-0106. (лат.)» (PDF). Официальный сайт КС ЛР. Конституционный суд ЛР. 13.05.2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020-10-22-ին. Վերցված է 2019-04-20-ին.
  40. ↑ Правительство концептуально одобрило перевод обучения на госязык DELFI
  41. ↑ ««Согласие» подало в Суд Сатверсме иск по поводу перевода школ меньшинств на латышский» (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  42. ↑ Riga Technical University Department of Foreign Students Արխիվացված 2008-02-29 Wayback Machine(անգլ.)
  43. ↑ 2005 Latvian-Swedish Treaty on Riga Graduate School of Law(անգլ.)(լատիշերեն)
  44. ↑ 44,0 44,1 Юлия Грант. Кебабные против IT: латышизация частных вузов сулит убытки в 205 млн евро. // Спутник Латвия : портал. — 2018.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լեզվական_քաղաքականությունը_Լատվիայում&oldid=10104327» էջից